روانشناسی

نویسندۀ کتاب نزدیک به سه دهۀ پیش برای ادامه تحصیل به استرالیا سفر می‌کند و سپس در استرالیا اقامت می‌گزیند. مقایسۀ سبک زندگی ما ایرانیان با اهالی استرالیا او را به تأمل راجع به مشکلات فرهنگی ایرانیان و ریشه‌های آن وا می‌دارد به ویژه که او مشاهده می‌کند که ایرانیان مهاجر همچنان درگیر همان آداب و عادات دست‌و‌پاگیری هستند که مانع صراحت، صداقت، شفافیت و کارآیی مردم در ایران می‌شوند. کتاب در اسارت فرهنگ محصول این مشاهدات و تأملات نویسنده است.
طاهره شیخ‌الاسلام در این کتاب ۴۳۰ صفحه‌ای ریشۀ مشکلات فرهنگی ایرانیان را در چهار حوزۀ ترس، فقر، تبعیض و مقایسه واکاوی می‌کند و فرهنگ سلطه‌گری و سلطه‌پذیری را محور عمدۀ مشکلات ما می‌داند.
نویسنده باور دارد که: «همان‌گونه که وسایلی چون کوزه سفالی، چراغ سه فتیله، سماور ذغالی و لباس‌هایی مانند شلیته، چاقچور و بسیاری از چیزهای قدیمی به تدریج در ردۀ آثار باستانی درآمده و به موزه‌ها سپرده شده‌اند، به همان نحو باید گفتارها، رفتارها و آداب و رسومی که تاریخ مصرف‌شان گذشته است را نیز به موزه‌ها سپرد.»
نویسنده در این کتاب ده‌ها خاطره از زندگی ایرانیان خارج از کشور و مقایسۀ زندگی و رفتارهای آنان با غربیان ذکر می‌کند و برعکس بسیاری از مهاجران ایرانی باور ندارد که ما از غربی‌ها گرم‌تر و مهربان‌تر هستیم و نیز باور ندارد که غربی‌ها نسبت به مهاجران تبعیض و نژادپرستی روا می‌دارند بلکه او علت بخش مهمی از مشکلات ایرانیان مهاجر را اسارت در فرهنگ سلطه‌گری و سلطه‌پذیری، ریاکاری و بی‌اعتمادی می‌داند، فرهنگی که ایرانیان آن را با خود به مقاصد مهاجرتی‌شان نیز می‌برند. نویسنده همچنین از برخورد تند ایرانیان خارج از کشور با کتابش نیز درددل‌ها و شکوه‌هایی دارد که خواندنی است.
جدا از این که با تحلیل‌های طاهره شیخ‌الاسلام موافق باشیم یا نه من کتاب او را خواندنی و حاوی نکات آموختنی بسیار می‌بینم و فکر می‌کنم در این روزگار که میلیون‌ها نفر از هموطنان‌مان هجرت کرده‌اند و صدها هزار نفر دیگر نیز به کوچیدن از این دیار به ایلغار رفته، شبگیر و شبیخون‌زده می‌اندیشند، خواندن کتاب «در اسارت فرهنگ» به فرهنگ‌پذیری هموطنان‌مان در مقاصد هجرت‌شان کمک می‌کند.

داستان کوتاه در غیاب بلانکا اولین کتابی است از آنتونیو مونیز مولینا نویسندۀ اسپانیایی، که به فارسی ترجمه و منتشر می‌شود.
در بدو امر، این داستان سناریوی یک زندگی زناشویی است که از آشنایی و عاشقی شروع می شود و به همزیستی و آیین‌های خانوادگی و مشاجرات گهگاهی می‌رسد اما مولینا در این داستان از این پیرنگ فراتر می‌رود و به مسألۀ فرهنگ و سبک زندگی می‌پردازد.
ماریو مردی است که در خانواده‌ای فقیر و روستایی متولد شده و با سخت‌کوشی و ریاضت موفق به تحصیلات دانشگاهی و سپس استخدام در شهرداری به عنوان یک نقشه‌کش شده است؛ در حالی‌که بلانکا دختر یک خانوادۀ ثروتمند شهری است که پیشاپیش همۀ آنچه که ماریو پس از سالها تلاش به دست آورده و برای حفظ آنها همچنان باید هر روز تلاش کند را داشته بنابراین بقاء و امنیت برای او نیازهایی برآورده شده‌اند که او هرگز دچار فقدان یا کمبودشان نبوده است بنابراین بلانکا به دنبال زندگی دراماتیک، متفاوت، هنجارشکن و عصیانگرانه است.
او با تکیه بر حمایت خانوادگی‌اش نیازی به تمام کردن درس و کار تمام‌وقت در خود نمی‌بیند و به دنبال هنر آوانگارد و هنرمندان عصیانگر است اما بیش از آن‌که به درکی عمیق‌تر از هنر نائل شود گرفتار رابطه‌های عاشقانه با هنرمندانی خودشیفته و هیستریونیک می‌شود که غرق در مواد محرک و روانگردان و بی‌مبالاتی جنسی هستند و او را با انبوهی از خاطرات تلخ، زخم‌های عاطفی و سبک زندگی با محوریت مواد جا می‌گذارند و به ایستگاه بعدی می‌روند.
مولینا با کلامی طنز و نگاهی موشکافانه سبک زندگی هنرمندانه عصر «صنعت فرهنگ» و «سرمایه‌داری مصرفی» را ژرف‌کاوی می‌کند. هنرمندانی که ادعای درون‌گرایی و بی‌اعتنایی به سنت‌ها و هنجارهای اجتماعی را دارند ولی سخت مشتاق دیده‌شدن و شهرت هستند و درون‌گرایی و بی‌اعتنایی آنها چیزی جز یک نمایش رسانه‌ای نیست.
هنرمندانی که شبیه به طبقۀ کارگر لباس می‌پوشند و شعارهای چپ می‌دهند ولی خرج کوکائین شبانۀ آنها از دخل ماهانۀ یک خانوادۀ کارگر بیشتر است.
هنرمندانی که دم از اصالت و فردیت می‌زنند ولی از هر رابطه‌ای حتی عاشقانه‌ترین‌شان به عنوان نردبانی برای شهرت و قدرت استفاده می‌کنند و در نهایت با پوزخندی استهزا آمیز کسانی را که مجبورند سال‌های سال به کار یکنواخت و خسته‌کننده‌ای تن دهند تا حداقل‌های زندگی را برای خانواده‌شان تأمین کنند تحقیر می‌کنند.

رمان «بی‌نهایت بلند و به‌ غایت نزدیک»، روایت پسری است که چند سال پس از مرگ پدرش، یک کلید را در گلدان پیدا می‌کند. او اطمینان دارد که این کلید به پدرش تعلق دارد، کلیدی که شاید حتی رمز چگونگی مرگ پدرش را برملا سازد. اما «اسکار» نمی‌داند که این کلید، کدام یک از ۱۶۲ میلیون قفل شهر نیویورک را باز می‌کند؟
این سوال باعث می‌شود تا اسکار مثل یک کارآگاه آماتور تمام محله‌های نیویورک را جستجو کند و وارد زندگی دوستان، اقوام و آدم‌های غریبه شود. به این ترتیب وارد کشف ماجرایی می‌شود که به تاریخچه ۵۰ سال گذشته خانواده‌اش مربوط می‌شود. در واقع کشمکش و جست‌وجو در داستان با همین کلید آغاز می‌شود و تبدیل به کلید روایت در داستان می‌شود.
او ابتدا پای پیاده به این آدرس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رود، در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حالی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌که دایره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ زنگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اش را مدام تکان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد:
«چون بهم کمک می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کرد یادم بماند که هرچند به محله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌روم، ولی من همچنان خودم هستم.»

انجام این ماموریت حماسی شیوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی خاص اُسکار برای نزدیکی بیشتر به پدر مرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اش است؛ شیوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی خاص ُاسکار برای نزدیکی به مادر زنده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اش هم بستن زیپ پشت لباسش است موقع آماده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدنش برای بیرون رفتن.
در واقع «فوئر» از عبارت‌ها و اصطلاحات خاصی برای نشان دادن احساسات و عواطف اُسکار استفاده می‌کند مانند استفاده از «دایره زنگی» که در پاراگراف بالا به آن اشاره شد و همچنین‌: «بستن زیپ کیسه خواب وجودم» برای اشاره به کناره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری و انزوای عاطفی و «دوباره چکمه‌هایم سنگین شدند» برای اشاره به افسردگی و ناراحتی ناشی از مشکلات اطرافیان و خودش و …
ابتکارات و اختراعات «اُسکار» هم‌ که به‌عنوان یک پسربچه می‌خواهد از خلاقیت و تخیلات خودش برای بهبود اوضاع دنیای پیرامونش استفاد کند را می‌توان همچون مقیاسی برای نشان دادنِ میلش به بهبود شرایط دنیایی سنگدل و تسکینی بر ناتوانی عمیقش عنوان کرد